Народная мова – з’ява жывая ды інтэрнацыянальная. Моўным адзінкам не патрэбны візы, каб існаваць адначасова ў некалькіх краінах. На вялікі жаль, носьбітаў народных гаворак становіцца ўсё менш: моладзь з’язджае ў горад, дзе ў асноўным рускамоўнае асяроддзе. Таму зараз асабліва важна як мага паўней зафіксаваць і даследаваць жывыя гаворкі. Сёння хачу падзяліцца сваімі назіраннямі і вывадамі наконт лексемы “лагуміна”, якая бытуе у асобных вёсках Брэсцкай і Гродзенскай абласцей.
Упершыню гэтае загадкавае слова я пачула ў 2013 годзе, калі трапіла ў Маларыцкі раён Брэсцкай вобласці. Бабуля майго мужа Кучко Надзея Якаўлеўна, жыхарка в. Гусак, частавала нас “лагумэшамі”. Як пасля аказалася, гэта былі пернікі і цукеркі да чаю. Слова мне запомнілася і, мабыць, чакала свайго часу…
Для вывучэння арэола бытавання лексемы “легуміна” ў сучасным моўным асяродку ў лютым 2023 года мною была размешчана публікацыя ў сацыяльнай сетцы Фэйсбук. Яна атрымала каля 30 каментароў, дзе людзі напісалі месцы ўжывання вышэйзгаданага слова. У артыкуле я прывожу спасылкі на інфарматараў.
Слова “легуміна” сёння яшчэ досыць шырока ўжываецца ў гаворках Заходняй Беларусі, Паўночна-Заходняй Украіны і Усходняй Польшчы як агульнае найменне для дэсертаў і розных салодкіх страў, але такі сэнс яно мела незаўсёды. Давайце прасочым трансфармацыю моўнай адзінкі ў розныя перыяды і ў розных краінах.
На падставе аналізу артыкула гістарычнага слоўніка беларускай мовы вынікае, што ў XVII ст. на землях ВКЛ ужо бытавала слова лекгуміна (легуміна) ў дачыненні да наймення гародніны. Наогул жа этымалогія слова сыходзіць да лацінскага leg?men (у мн.л. leg?mina), што ў перакладзе азначае “стручковы плод”. У Cтаражытным Рыме з бабоў, нуту, гароху і люпіну гатавалі ў асноўным кашы і рагу, якімі харчаваліся земляробы, легіянеры і гладыятары. Паколькі легіянеры былі галоўнымі спажыўцамі бабовых культур, то і агульная назва гэтай гародніны, магчыма, паходзіць ад слова легіянер – легуміна (гукавое і графічнае падабенства прасочваецца). У старабеларускую мову слова патрапіла ў XVI стагоддзі, калі ў Еўропе ў шырокім літаратурным ужытку была лацінская мова. Верагодней усяго пашырэнню моды на латынь у Вялікім княстве Літоўскім паспрыяла каралева Бона Сфорца, якая ў 1518 годзе стала жонкай Жыгімонта І Старога. Гэта была эпоха Рэнесансу, калі ў еўрапейскім мастацтве пераймалі прыёмы Антычнасці. Як доказ таму нам добра вядомыя літаратурныя творы “Песня пра зубра” М. Гусоўскага і “Пруская вайна” Я. Вісліцкага, якія з’яўляюцца ўзорамі лацінамоўнай паэзіі ВКЛ.
Адно з першасных значэнняў слова легуміна (гародніна), захавалася да нашых дзён у некаторых еўрапейскіх мовах: у французскай мове l?gumes, румынская мова legume і блізкая форма ў нямецкай das Gem?se.
У польскай мове слова захавалася, але набыло іншы сэнс (стала архаізмам). «Legumina - s?odka potrawa m?czna podawana jako deser» (пер. салодкая мучная страва, якая падаецца як дэсерт), - паводле тлумачальнага слоўніка польскай мовы. Прыклад: Do tradycyjnych ?wi?tecznych legumin nale?a?a legumina czekoladowa. By? to budy? czekoladowy w kszta?cie babki [...] ?r?d?o: NKJP: Maria Iwaszkiewicz: Z pami?ci, 2006.
Марыуш Бурдах, дырэктар краязнаўчага музея ў г. Лукуў (Рэспубліка Польша), на мой запыт наконт ужывання слова легуміна на тэрыторыі Польшчы адказаў: “Ва Усходняй Польшчы да Другой сусветнай вайны легумінамі называлі пудынгі, суфле, бліны, клёцкі і амлеты. Гэтыя стравы падавалі як дэсерт пасля асноўных абеденных страў. Сёння яны, як правіла, проста ўспаміны аб дэлікатэсах, якія гатавалі нашыя бабулі і прабабулі. У эпоху крызісу Польскай Народнай Рэспублікі легуміны часта станавіліся паўнавартаснымі абедзеннымі стравамі. З цягам часу яны амаль цалкам зніклі з польскай кухні. У лепшым выпадку яны засталіся ва ўспамінах людзей, якія да сённяшняга дня памятаюць смак маннай кашы і дэсерту з садавіны, згатаванага бабуляй”. З гэтага вынікае, што на сённяшні дзень слова легуміна ў польскай мове ўжываецца таксама на правах дыялектнага. Як адзначае Марыуш Бурдах, слова легуміна фіксуецца ў польскай мове з XIX стагоддзя. Там яно першапачаткова ўжывалася ў значэнні салодкай стравы.
Ва ўкраінскай мове “легумі?на — солодка випічка або солодощі на основі збитих яєць і цукру з різноманітними додатками. Національна страва польської та галицької кухні, яка у XXI столітті в Україні майже вийшла з ужитку, зараз легуміна залишається маловідомою стравою галицької кухні. У галицькому діалекті так зрідка можуть називатися будь-які смаколики взагалі”. Такую інфармацыю прадаставіла Аксана Підгурска з г. Роўна.
У беларускай літаратурнай мове слова “легуміна” выйшла з ужытку і стала гістарызмам. Слова гэта засталося толькі ў народных гаворках Брэсцкай і Гродзенскай абласцей. Яно, як і ў польскай мове, пераасэнсавалася і набыло значэнне “салодкая страва, дэсерт”.
“Лэгуміна” (лагумэшы, лэгумэшы, лагумыны) – Маларыцкі раён в. Гусак, Велікарыта, Пажэжын, Дубічна (інфарматары Н.Я Кучко в. Гусак, Яўген Асіпук г. Брэст).
“Лігоміны” – г. Давыд-Гарадок Столінскі раён (інфарматар Л.І. Дранько-Майсюк г. Мінск).
“Люгаміны” на Ашмяншчыне слова ўжывалася ў значэнні салодкія стравы (інфарматар Тэрэса Карповіч г. Ашмяны). Такая ж форма бытуе і ў в. Рубель Столінскага раёна (інфарматар Ірына Ляшкевіч г.п. Міханавічы, Мінскі раён).
“Лігоміна” – так у в. Плытніца Лідскага раёна называюць харчы. Якуб нёс на плячах пару грабель, а ў руцэ ёмкую торбу з лігомінай (інфарматар Вадзім Белабароды в. Плытніца).
“Лагумэны” – салодкія прысмакі на Камянеччыне. Есць звесткі і пра ўжыванне слова на тэрыторыі сучаснай Віленшчыны (інфарматар Іна Хоміч в. Зянькі).
“Легумэнты” – дзівосныя, незвычайныя дэсерты. Слова мела негатыўнае адценне. Ужывалася ў в. Дзмітровічы Камянецкага раёна, каб падкрэсліць залішнюю пераборлівасць ежай (інфарматар Ірына Зарэцкая г. Брэст).
“Лагомынкы ці логомынкы” (інфарматар дакладна не ўспомніла) – салодкія стравы ў в. Брашэвічы Драгічынскага раёна (інфарматар Л.А. Кулагіна г. Пінск).
У в. Гвозніца Маларыцкага раёна да сённяшняга дня гатуюць аўтэнтычную “лагумыну” – гэта салодкі амлет, якім частуюцца ў якасці дэсерту.
“Legumina” кажуць на дэсерты ў Люблінскім ваяводстве (інфарматар Арсеній Шчэрба г. Кракаў).
Аксана Підгурска, мастачка з г. Роўна, адзначае “на заході України є «лагомини» (Волинь) і «лєгуміни» (Галичина), але то скоріш похідне від архаїчного українського слова лакомини”.
На прыкладзе існавання і ўжывання аднаго слова “легуміна” можна ўбачыць, якая непаўторная з’ява мова. Яна нашмат шырэйшая і глыбейшая, чым можа падасца на першы погляд. Здавалася б рэдкае, лакальнае слова, а яно аб’ядноўвае лексіку многіх краін Еўропы. Спадзяюся, што працяг будзе.
Спіс выкарыстаных крыніц:
К данной статье еще никто не оставил свой комментарий. Ваш комментарий может стать первым!
Вот уже и 80 лет отделяют нас от последних залпов Великой Отечественной войны. В эту осеннюю пору особенно хочется вспомнить учителей – ветеранов войны, которые сменив солдатское обмундирование на гражданскую одежду, вошли в школьные классы. Только в городских школах в то время работали Коньков Иван Ефимович, Баранова Мария Захаровна, Чечко Петр Всеволодович, Есликов Андрей Сафронович, Пицуха Василий Лукъянович, Северинец Александр Федорович, Зайцев Алексей Иванович и многие другие. 
В этом году мы отмечаем знаменательную дату – 80 лет с момента окончания Великой Отечественной войны. Это время, когда мы с гордостью вспоминаем о беспримерном мужестве и самоотверженности белорусского народа, который с оружием в руках встал на защиту своей земли. Важно чтить не только подвиги солдат на передовой, но и неоценимый вклад тружеников тыла, чья стойкость и преданность делу помогли приблизить Победу. Мы обязаны быть достойными памяти наших предков, стремиться к новым достижениям и передавать эту священную эстафету будущим поколениям.
17 сентября – особенный день для нашей республики, когда мы вспоминаем о единстве народа.Эта дата связана с событиями 1939 года, когда Красная Армия вошла на территорию Западной Беларуси, чтобы защитить ее жителей от надвигающейся угрозы немецкой оккупации. 
В сентябре 1939, с началом похода Красной Армии, на территории Дрогичинщины создаются повстанческие отряды для оказания помощи действующей армии. Во главе их стали умудренные годами подпольной борьбы коммунисты. Многие из них отдали свою жизнь за освобождение Родины.
Летние дни – прекрасное время не только для веселья и отдыха, но и для того, чтобы глубже познакомиться с родным краем.Именно поэтому наш Военно-исторический музей имени Д.К. Удовикова с радостью принимал гостей всех возрастов: учащихся, ребят, отдыхающих в оздоровительных лагерях, любознательных студентов и, конечно же, туристов, желающих прикоснуться к истории.
Адрес: г. Дрогичин, ул. Ленина, д. 163, Республика Беларусь, Брестская обл.
Время работы:8:00-13:00, 14:00-18:00, 8.00-13.00, 14.00-17.00 (суббота, воскресенье)
Телефон: (801644) 7 14 22
Цена билета: Для учащихся, военнослужащих и приравненных к ним лицам - 60 коп. Для остальных категорий населения - 80 коп.
Цена экскурсии: Для учащихся, военнослужащих и приравненных к ним лицам - 5 руб. Для остальных категорий населения - 6 руб.
E-mail: dwhm@d-cult.brest.by
Группа музея в vk.com
Группа музея в Facebook
